کتاب عقلانیت شیعی و نهضت عاشورا نوشته دکتر قدرت الله قربانی، عضو هیات علمی و دانشیار گروه فلسفه دانشگاه خوارزمی توسط انتشارات ریسمان منتشر شد. این کتاب قصد دارد به بازخوانی عقلانیت شیعی باتوجه به تحولات شرایط فکری روزگار کنونی بپردازد و تصویر و تفسیری نو از مولفه های عقلانیت شیعی را در شرایط کنونی معرفی نماید. همچنین، در این کتاب قصد شده است تا پیوند نظری و عملی آموزه عاشورا با عقلانیت شیعی نشان داده شود.
علاوه بر بخش مقدماتی کتاب با عنوان سرآغاز سخن، کل این اثر به 7 فصل تقسیم شده است که دارای عناوین زیر هستند:
فصل 1: مولفه های عقلانیت شیعی،
فصل 2: اوصاف ذاتی و عرضی امامان،
فصل 3: عقلانیت نهضت اصلاحی امام حسین (ع)،
فصل 4: سیره عقلانی ائمه معصومین در پاسداشت نهضت عاشورا،
فصل 5: اهداف نهضت عاشورا و رسالت عقلانی ما،
فصل 6: تحریفات عاشورا و رسالت عقلانی و دینی ما
فصل 7: عقلانیت شیعی و جستجوی معنای زندگی.
در بخش سرآغاز سخن، فلسفه تالیف این اثر و ویژگی های فصول آن چنین بیان شده است:
به نظر میرسد در مواجهه با این پرسش مهم که چگونه ادیان الهی و مکتبهای بشری در تمهید معنای عقلانی زندگی بشری، دارای نقش موثری هستند؟ یکی از پاسخهای مهم و درعینحال قابل توجه، از آنِ تفسیر شیعی از اسلام است. یعنی اسلامی شیعی یا برداشت شیعی از اسلام، از جمله فهمهای اصیل از آموزههای اسلامی است که قادر است معنایی عقلانی و کارآمد از زندگی را برای شیعه مسلمان تدارک بیند. مبنای این ادعا، مجهز بودن اسلام شیعی به مولفههای مهم معنای عقلانی از زندگی است؛ یعنی آموزههایی چون: نگرش خداباوری، آخرت باوری، نبوت و امامت در امر هدایتگری و سعادت معنوی بشر، در مجموع، دارای قابلیت تفسیر عقلانی و معنادار از زندگی بشر مسلمان هستند. به همین دلیل، میتوان مدعی شد که آموزههای اصیل اسلامی، نه تنها عقلانی بوده و دارای عقلانیت لازم خود هستند، بلکه واجد کارآیی لازم برای معنادهی به زندگی انسان مسلمان و تامین سعادت حقیقی او در این جهان و حیات اخروی میباشند.
برای اثبات این واقعیت، در این اثر، ضمن بررسی ادبیات مساله عقلانیت، به بررسی مولفههای عقلانیت شیعی متمرکز شدهایم. سپس از میان مولفههای شیعی، بر شش مولفه مهم خاص، یعنی آموزه امامت، عدل، حسن و قبح ذاتی یا عقلی، مساله امر بین الامرین، عاشورا و مهدویت تاکید خاصی شده است. مهمترین ویژگی این شش مولفه، ابتنای آنها بر عقلانیت، از ابعاد مهم آن مانند نظری و عملی، و نقش موثر آنها در معنادهی به زندگی شیعی ما در زمانه کنونی است. بنابراین مسیری که در این اثر دنبال میشود، تلاش برای نشان دادن ویژگیهای عقلانی دین اسلام بطور عام، و مذهب شیعه، بطور خاص با نظر به مولفههای فوق است. اما از آنجا که ممکن است در نحوه نگرش شیعیان به مولفههای فوق اختلافاتی وجود داشته باشد، یا برخی افراد دچار نگرشهای افراطی و تفریطی در فهم آنها شوند، در این نوشته، به دو مولفه توجه خاص شده است که عبارتند از آموزه امامت و آموزه عاشورا، ضمن اینکه تلاش شده است تا هم پیوند منطقی این دو آموزه و هم ویژگیهای عقلانی آنها از ابعاد گوناگون فهم و تبیین شود. بنابراین شاید بتوان گفت، مهمترین ویژگی این اثر نشان دادن عقلانیت شیعی، بویژه با نظر به و تمرکز بر دو آموزه امامت و عاشورا است، اگرچه چهار آموزه دیگر، یعنی عدل، حسن و قبح، امر بین الامرین، و مهدویت، تکمیل کننده این مهم است.
با این توضیحات و درواقع به منظور نشان دادن عقلانیت تفکر شیعی در معنای عام و خاص، با نظر به شش مولفه مذکور، در این کتاب، فصولی به شرح زیر تنظیم شده است: 1. مولفههای عقلانیت شیعی؛ 2. اوصاف ذاتی و عرضی امامان معصوم(ع)، 3. عقلانیت نهضت اصلاحی امام حسین (ع)؛ 4. روشهای عقلانی ائمه معصومین (ع) در پاسداشت نهضت عاشورا؛ 5. رسالت عقلانی ما در پاسداشت نهضت عاشورا، 6. تحریفات عاشورا و رسالت عقلانی و دینی ما؛ 7. عقلانیت شیعی و جستجوی معنای زندگی.
همانطور که عناوین فصول کتاب، خود آشکار میکنند، در این اثر در مجموع با بحث از عقلانیت شیعی و تبیین ویژگیهای مولفههای آن، نهایتا در جستجوی معنایی عقلانی و کارآمد از زندگی شیعی هستیم. براین اساس، در فصل اول، عمده مولفههای عقلانیت عام و خاص شیعی، مورد بحث قرار میگیرد و در این زمینه، ضمن توجه به مولفههایی چون خداباوری، آخرت باوری، راهنمامحوری، به مولفههای خاص عقلانیت شیعی، یعنی آموزه امامت، مهدویت، عاشورا، عدل، حسن و قبح ذاتی و امر بین الامرین پرداخته میشود.
درفصل دوم، با عنوان اوصاف ذاتی و عرضی امامان معصوم (ع)، ابتدا بر عقلانیت خود آموزه امامت و بطور خاص بر تفکیک اوصاف ذاتی و عرضی امامان، بعنوان یکی از مهمترین گامها در بازشناسی عقلانیت شیعی توجه کردهایم، که میتواند در نوع خود بحثی ابتکاری و بیسابقه باشد. در این فصل بر صفاتی چون عصمت، علم لدنی، هدایتگری، ولایت باطنی و فیض رسانی بعنوان اوصاف ذاتی، و صفاتی چون حکومت سیاسی و وساطت و شفاعت، بعنوان اوصاف عرضی تاکید گردیده است.
محور فصل سوم، با عنوان عقلانیت نهضت اصلاحی امام حسین (ع)، جستجوی عقلانیت در خود نهضت عاشورا است. اهمیت این کار نقش فزاینده آموزه عاشورا در کلیت زندگی انسان مسلمان شیعه است. در این مورد، منبع اصلی رجوع ما سخنان حضرت سیدالشهدا (ع) است. در فصل چهارم، نیز، روشهای عقلانی ائمه معصومین (ع) در پاسداشت نهضت عاشورا و تفاوت سیره عقلانی آنها با توجه به تفاوت شرایط زمانی و اوضاع سیاسی دوران زندگیشان، در عین وحدت در هدف، مورد بحث واقع شده است.
فصل پنجم، با عنوان رسالت عقلانی ما در پاسداشت نهضت عاشورا، تلاش دارد تا وظیفه انسان شیعه مسلمان، متعهد و آگاه امروز را در حفاظت از دستاوردهای نهضت عاشورا مورد بازخوانی قرار دهد. مهمترین ویژگی این فصل، تفکیک علمی و روش شناسانه بین اهداف، روشها و ابزارهای مربوط به نهضتهای دینی مانند عاشورا و تبیین ویژگیهای شیعه راستین با توجه به سه وظیفه مهم او در شناخت، محبتورزی و پیروی از امامان معصوم (ع) است.
فصل ششم، با عنوان تحریفات عاشورا و رسالت عقلانی و دینی ما، تلاش دارد تا رویکرد عقلانی را در آسیب شناسی تحریفات عاشورا پیشنهاد دهد. در این زمینه، تفکیک تحریفات لفظی از محتوایی و معنوی، و نیز تمرکز بر انگیزههای انسانی بعنوان مهمترین عامل تحریفات نهضت عاشورا، محوریت خاصی دارند. ضمن اینکه، تلاش شده است در بازخوانی شیوه تحریف زدایی، توصیههای روشی مناسبی بکار گرفته شود که مهمترین آنها تفکیک پرسش از چگونگی، و تاکید بر پرسش از چرایی نهضت عاشورا و ضرورت تمرکز بر دومی، قابل ذکر است.
فصل هفتم، با عنوان عقلانیت شیعی و جستجوی معنای زندگی، درواقع نتیجه و جمع بندی مجموعه مطالبی است که در فصول قبل بیان شده است. این فصل قصد دارد نشان دهد که عقلانیت منسجم شیعی و کارآمدی عقلانی آموزههای آن، در نهایت تمهید کننده معنای حقیقی و راستین زندگی شیعی است و میتواند ما شیعیان را در این زندگی پرتلاطم کنونی به سرمنزل مقصود برساند. پس، عقلانیت کارآمد شیعی در نهایت به معنای راستین زندگی و سعادت دنیوی و اخروی انسان مسلمان شیعه منجر میشود و میتواند همه نیازهای نظری و عملی او را در این دنیا پاسخ دهد تا زمینه ورود سعادتمندانه او به جهان آخرت باشد.
نشانی مطلب در وبگاه دانشکده ادبیات و علوم انسانی: http://khu.ac.ir/find-51.7611.51920.fa.html برگشت به اصل مطلب