دانشکده ادبیات و علوم انسانی- صفحه نمایش
گزارش کارگاه آموزشی «معناشناسی ساختگرای مفاهیم قرآنی»

حذف تصاویر و رنگ‌ها  | تاریخ ارسال: 1396/12/23 | 
گزارش کارگاه آموزشی «معناشناسی ساختگرای مفاهیم قرآنی»
 
در تاریخ شنبه 19 اسفندماه 96 کارگاه آموزشی «معناشناسی ساختگرای مفاهیم قرآنی: موردپژوهی اسم فاطر» با حضور دکتر محمّدعلی خوانین‌زاده استادیار گروه آموزشی علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی در سالن اجتماعات دانشکده علوم انسانی و اجتماعی برگزار شد. در این کارگاه دکتر خوانین‌زاده تأکید کرد که در یک پژوهش بینارشته‌ای لازم است پژوهشگر ابتدا با مبانی و تعاریف و روش‌شناسی رشته مبدأ آشنایی یابد و سپس روش‌های مورد تأیید در رشته مبدأ را در رشته مقصد به کار بندد. بر این اساس وی ابتدا به معرفی اجمالی دانش زبان‌شناسی و مهم‌ترین شاخه‌های آن و همچنین جایگاه معناشناسی در دانش زبان‌شناسی پرداخت و در ادامه رویکرد ساختگرا در زبان‌شناسی را معرفی و مهم‌ترین مفاهیم و شاخصه‌های ساختگرایی را با توجه به دیدگاه‌های فردینان دو سوسور تبیین کرد.
            در ادامه دکتر خوانین‌زاده به معرفی معناشناسی ساختگرا پرداخت و ضمن تبیین مطالعه همزمانی، بیان کرد که در این رویکرد  برای دستیابی به معنای یک واژه به بررسی روابط مفهومی میان آن واژه با دیگر واژه‌های موجود در نظام زبان پرداخته می‌شود. وی با معرفی گونه‌های مختلف روابط مفهومی اعم از روابط مفهومی ترکیبی (همنشینی) و روابط مفهومی بدلی (جانشینی) به تبیین روش تحلیل مؤلفه‌ای در بررسی روابط مفهومی پرداخت و در پایان بخش نخست کارگاه باجمال نظریه حوزه‌های معنایی را معرفی کرد.
            دکتر خوانین‌زاده سپس به آموزش گام‌به‌گام مراحل اساسی کاربست معناشناسی ساختگرا در مطالعات قرآنی با مطالعه موردی اسم فاطر پرداخت. در مرحله نخست که بررسی روابط همنشینی مفهوم مورد بررسی در قرآن است، وی گفت که اولاً با توجه به صرف زبان عربی، ریشه/مصدر واژه به عنوان عنصر حامل وجه مشترک معنایی در تمام صورت‌های اشتقاقی باید مورد توجه قرار گیرد و ثانیاً، به دلیل فراوانی مفاهیم همنشین از یک سو و محدودیت‌های زمانی و گستره پژوهش از سوی دیگر، پژوهشگر ناچار به انتخاب مهم‌ترین مفاهیم همنشین است و با توجه به نحو زبان عربی، مهم‌ترین این مفاهیم همان ارکان اصلی جمله (مسندالیه، مسند و مفعول) اند. بر این اساس وی در بررسی مفهوم «فَطْر» در قرآن به معرفی صورت‌های مختلف کاربرد (از جمله اسم فاعل مجرد فاطِر، اسم فاعل مزید مطاوع مُنْفَطِر، فعل ماضی مجرد فَطَرَ،‌ فعل مضارع مزید مطاوع یَتَفَطَّرْنَ، اسم نوع فِطْره، و …) و دسته‌بندی مفاهیم همنشین با آنها پرداخت. وی ابتدا همنشین‌های بی‌واسطه مشتمل بر فاعل فَطْر و مفعول فطْر (اعم از صریح یا مضاف‌الیه لفظی) را معرفی و در جمع‌بندی این بخش بیان کرد که در قرآن فاعل فطر همواره خداست و پذیرنده فطر انسان و آسمانها (و زمین) اند. وی سپس به معرفی سایر همنشین‌ها در بافت زبانی یا سیاق آیات قرآن پرداخت و مهم‌ترین آنها را مفاهیم متقابل «توحید ـ شرک» و «هدی ـ ضلال» و مفهوم «ربوبیت» دانست.[1]
            در مرحله دوم که بررسی روابط جانشینی مفهوم مورد بررسی در قرآن است، دکتر خوانین‌زاده به معرفی مهم‌ترین روش‌های شناسایی مفاهیم جانشین از جمله قرابت معنایی و کاربرد در زنجیره همنشینی مشابه پرداخت و بر این اساس اسم‌های فالق، خالق، ربّ و بدیع را اسماءالله جانشین اسم فاطر در قرآن دانست.
            دکتر خوانین‌زاده در پایان به تحلیل معنایی اسم فاطر با توجه به مؤلفه‌های معنایی یافته از روابط مفهومی «فَطْر» در قرآن پرداخت و بیان کرد که فاطر اسمی مختص خداست که بیانگر ربوبیت و نظارت مستمر خدا بر احوال انسان است؛ این اسم در پیوند تنگاتنگ با توحید و هدایت انسان است و به نوعی از آفرینش اشاره دارد که ضمن عطف توجه انسان به آفرینش خود و آسمانها و زمین، وی را به نفی شرک و دوری از گمراهی رهنمون می‌شود.
[1]. برای آگاهی بیشتر از روابط همنشینی مفهوم «فَطْر» و اسم فاطر در قرآن و تحلیل معنایی مبتنی بر آن ر.ک: خوانین‌زاده، محمدعلی (1394)، «بررسی معناشناختی کاربرد اسم فاطر در قرآن کریم»، رهیافت‌هایی در علوم قرآن و حدیث 94: 9-22
نشانی مطلب در وبگاه دانشکده ادبیات و علوم انسانی:
http://khu.ac.ir/find-51.7611.51503.fa.html
برگشت به اصل مطلب